top of page
esol-cluster-4-638.jpg

A'oga i Gagana e Lua ~ Bilingual Education

O lenei itulau o se faamanatu ia Dr Patisepa Tuafuti (1950-2019), Susuga ia Faimai Tuimauga (1950- 2015) ma Dr Meaola Toloa-Amituana'i (d. 2019) 

A’oga i gagana e lua ma sini lautele

 

O le upu "a’oga i gagana e lua" ua faatatau lea i le a'oa'oina o se silapasi a'oga i ni gagana se lua, o le tasi o le gagana moni a le o loo a'oina, ma lona lua o se isi gagana e faaopoopo i ai.  

 

Ua faaaoga e a'oga e a'oa'o ma a'o ai mataupu a fanau e le o le gagana Peretania la latou gagana muamua.

E tusa i sona aoga, ua mafai ona aotele i ni sini lautele se lua. Sini muamua, o le faaleleia ma tapu’e ia mautu tomai o le tamaitiiti i le gagana Peretania. Ua faaaoga le gagana muamua poo le gagana i le fale a le tamaitiiti e faatino ai lea taunuuga. E tasi le taula'iga, o le gagana lona lua (Peretania). E masani ona aofia i faamoemoega o lea sini le liliuina ma le faatofusia o le tamaitiiti i tu ma aga a se nuu fou.

 

Sini lona lua, o le faaleleia ma tapu’e ia mautu tomai o le tamaitiiti i gagana e lua. E le na o le gagana muamua ae faapea foi le gagana lona lua. Mai i nei vasega e lua o a’oga     i gagana e lua, e manatu le ausu’esu’e ua sili atu le aoga o le ituaiga lona lua mo tamaiti o faiganuu laiti.

 

I nei ituaiga poo auala e lua ua faavae ai ni atagalue e faagaoioi ai nei sini poo mau i totonu o potua’oga. E lua vaega tetele o se atagalue. Muamua, o manatu faavae e tu pe lagolagoina ai. Lua, o sona faavaa e galueaiina ai. E manatu le ausu’esu’e ua le tutusa uma le aoga ma le taua o atagalue. O le mea lea ua ta’u ai nisi o ni atagalue vaivai, a o isi e malolosi ma talafeagai mo mana’oga o a tatou tamaiti. Ua  iloa lea i fua aliali o se polokalame poo ona faaiuga manuia.  Ua iloga ona faamaonia o nei i atagalue latou te ave le faataua i le si’osi’omaga atoa o le tamaitiiti, e aofia ai ni fuafuaga tuutuu mamao i o latou lumana’i o ni tagatanuu latou te faaauau a latou tu ma aga, e ala ia latou gagana.         

 

Polokalame o leo e lua ma ona itu aoga  

Ua ta’u le faatinoga ma le faagaoioiina o le a’oga i gagana e lua o se polokalame. Ua iloa le aoga o polokalame e faataua ai le gagana muamua ma le siosiomaga o fanau Pasefika e pei ona molimau le ausuesue. 

O le sini e fia ausia mo soo se polokalame lelei i leo e lua o le fausia lea o se tama ma se teine a’oga ua paleni atoatoa i tomai e faaaoga ai gagana e lua pe lata foi i lena maualuga.    I lea ua atoa i ai agavaa e malamalama ai pe faaali ni manatu e ala i le Vaai, Faalogo, Tautala, Faitau ma le Tusitusi i gagana e lua i se tulaga vaavaalua tutusa.

 

Mau Faavae

O ni mau faavae nei e lagolago ai le aoga o nei polokalame e tusa i molimau a le ausu’esu’e: Cummins, 1979, 1980,1981, 1983a, 1986; Baker, 1996; Collier, 1989; Hirsh, 1987; Krashen & Biber, 1988.

 

1. E iai le sootaga i le a’oina o se tasi gagana ma le tulaga mautu o le gagana a le tamaitiiti i le fale. O le taofi e faapea, afai e mautu le gagana a le fanau i le fale, o le a fesoasoani lea i le a’oina o le gagana Peretania (poo se isi gagana e lua a’i) i totonu o le potua’oga;   

 

2. E iai le sootaga taua o le si’osi’omaga o le tamaitiiti i lona aiga ma ana ausiga i totonu o le si’osi’omaga faalea’oa’oga. O tu ma aga e masani ai i le aiga e tatau ona fesoota’i ma mataupu o loo a’oa’oina ma su’esu’eina ai. E faapea i le gagana poo gagana o loo faaaogaina;

 

3. E iai le sootaga malosi ma le taua i le faafailelega o le mafaufau ma auala o a’oa’oga e lagolagoina ai lona atina’e maloloina ma faifaipea;

 

4. E iai le sootaga malosi ma le taua i taumafaiga ma ausiga a le fanau ma le tulaga mautu i o latou talitonuga ma faasinomaga.

 

5. E iai le sootaga malosi i taumafaiga manuia a le fanau mai faiganuu laiti ma faiga faavae a ni malo e amana'ia ai a latou aia tatau, o ni e e tautatala ma fesoota'i i gagana e lua.  

 

O ni itu lelei o le a'oga i gagana e lua mo le fanau

 

· Mafai ona tautala ma talanoa ma isi i ni gagana se lua

 

· Mafai ona talanoa ma matua matutua i le gagana Samoa

 

· Mafai ona faaleo ni manatu ma ni lagona i le gagana Samoa

 

· Mafai ona malamalama i fesoota’iga e faia i gagana e lua

 

· Mafai ona fesoota’i atu i le aiga lautele

 

· Iloa ona iloilo ma faamasino e ala i ni vaaiga se lua

 

· Maua le lototele e faatino ai tu ma aga i le faa-Samoa

 

· Maua le lototele e auai i talanoaga e faaaoga ai le gagana Samoa

 

· Maua avanoa o galuega e moomia ai tomai i le faaaogaga o le gagana Samoa

 

· Saga faamalosia ai le lotonuu, le agaga ma faanaunauga o se tagata Samoa 

 

. O se tasi ua sauni e savalia ma fuatia ma atia'e i ni lalolagi se lua e sili atu i le e na o le tasi lona lalolagi.

     

· O se tasi ua tapena lelei e avea ma se ta’ita’i Samoa i le aiga, lotu, nuu ma le atunuu i le lumana’i.

E tauola mo a'oga i la tatou gagana

 

bottom of page